(21) 1. สปฺปุริสวคฺโค

1-10. สิกฺขาปทสุตฺตาทิวณฺณนา

[201-210] ปญฺจมสฺส ปฐเม อสปฺปุริโสติ ลามกปุริโสฯ ปาณํ อติปาเตตีติ ปาณาติปาตีฯ อทินฺนํ อาทิยตีติ อทินฺนาทายีฯ กาเมสุ มิจฺฉา จรตีติ กาเมสุมิจฺฉาจารีฯ มุสา วทตีติ มุสาวาทีฯ สุราเมรยมชฺชปมาเท ติฏฺฐตีติ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐายีฯ ปาณาติปาเต สมาทเปตีติ ยถา ปาณํ อติปาเตติ, ตถา นํ ตตฺถ คหณํ คณฺหาเปติฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ อยํ วุจฺจตีติ อยํ เอวรูโป ปุคฺคโล ยสฺมา สยํกเตน จ ทุสฺสีลฺเยน สมนฺนาคโต, ยญฺจ สมาทปิเตน กตํ, ตโต อุปฑฺฒสฺส ทายาโท, ตสฺมา ‘‘อสปฺปุริเสน อสปฺปุริสตโร’’ติ วุจฺจติฯ สปฺปุริโสติ อุตฺตมปุริโสฯ สปฺปุริเสน สปฺปุริสตโรติ อตฺตนา จ กเตน สุสีลฺเยน สมนฺนาคตตฺตา ยญฺจ สมาทปิโต กโรติ, ตโต อุปฑฺฒสฺส ทายาทตฺตา อุตฺตมปุริเสน อุตฺตมปุริสตโรฯ เอตฺถ จ ปเรน กตํ ทุสฺสีลฺยํ สุสีลฺยํ วา อาณตฺติยา อตฺตนา จ วจิปฺปโยเคน กตนฺติ อาณาปนวเสน ปสุตปาปสฺส ปุญฺญสฺส วา ทายาโท ‘‘ตโต อุปฑฺฒสฺส ทายาโท’’ติ วุตฺโตฯ ทุติยาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

สิกฺขาปทสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สปฺปุริสวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

[211-220] ทุติโย ปริสาวคฺโค อุตฺตานตฺโถเยวฯ

(23) 3. ทุจฺจริตวคฺควณฺณนา

[221-231] ตติยสฺส ปฐมาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ จินฺตากวีติอาทีสุ วตฺถุอนุสนฺธิอุภยเมว จิเรน จินฺเตตฺวา กรณวเสน จินฺตากวิ เวทิตพฺโพฯ กิญฺจิ สุตฺวา สุเตน อสฺสุตํ อนุสนฺเธตฺวา กรณวเสน สุตกวิ, กิญฺจิ อตฺถํ อุปธาเรตฺวา ตสฺส สงฺขิปนวิตฺถารณาทิวเสน อตฺถกวิ ยํกิญฺจิ ปเรน กตํ กพฺพํ นาฏกํ วา ทิสฺวา ตํสทิสเมว อญฺญํ อตฺตโน ฐานุปฺปตฺติกปฺปฏิภาเนน กรณวเสน ปฏิภานกวิ เวทิตพฺโพฯ

ทุจฺจริตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(24) 4. กมฺมวคฺโค

1. สํขิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[232] จตุตฺถสฺส ปฐเม กาฬกนฺติ มลีนํ, จิตฺตสฺส อปฺปภสฺสรภาวกรนฺติ อตฺโถฯ ตํ ปเนตฺถ กมฺมปถปฺปตฺตเมว อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘ทสอกุสลกมฺมปถ’’นฺติฯ กณฺหาภิชาติเหตุโต วา กณฺหํฯ เตนาห ‘‘กณฺหวิปาก’’นฺติฯ อปายูปปตฺติ มนุสฺเสสุ จ โทภคฺคิยํ กณฺหวิปาโก, ยํ ตสฺส ตมภาโว วุตฺโตฯ นิพฺพตฺตนโตติ นิพฺพตฺตาปนโตฯ ปณฺฑรกนฺติ โอทาตํ, จิตฺตสฺส ปภสฺสรภาวกรนฺติ อตฺโถฯ สุกฺกาภิชาติเหตุโต วา สุกฺกํฯ เตนาห ‘‘สุกฺกวิปาก’’นฺติฯ สคฺคูปปตฺติ มนุสฺสโสภคฺคิยญฺจ สุกฺกวิปาโก, ยํ ตสฺส โชติภาโว วุตฺโตฯ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทเสน ปน ‘‘สคฺเค นิพฺพตฺตนโต’’ติ วุตฺตํ, นิพฺพตฺตาปนโตติ อตฺโถฯ มิสฺสกกมฺมนฺติ กาเลน กณฺหํ กาเลน สุกฺกนฺติ เอวํ มิสฺสกวเสน กตกมฺมํฯ สุขทุกฺขวิปากนฺติ วตฺวา ตตฺถ สุขทุกฺขานํ ปวตฺติอาการํ ทสฺเสตุํ ‘‘มิสฺสกกมฺมํ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ กมฺมสฺส กณฺหสุกฺกสมญฺญา กณฺหสุกฺกาภิชาติเหตุตายาติ อปจยคามิตาย ตทุภยวิทฺธํสกสฺส กมฺมกฺขยกรกมฺมสฺส อิธ สุกฺกปริยาโยปิ อิจฺฉิโตติ อาห ‘‘อุภย…เป.… อยเมตฺถ อตฺโถ’’ติฯ ตตฺถ อุภยวิปากสฺสาติ ยถาธิคตสฺส อุภยวิปากสฺสฯ สมฺปตฺติภวปริยาปนฺโน หิ วิปาโก อิธ สุกฺกํ สุกฺกวิปาโกติ อธิปฺเปโต, น อจฺจนฺตปริสุทฺโธ อริยผลวิปาโกฯ

สํขิตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ